تاثیر عامل فرهنگی بر محیط زیست - نقد و بررسی سینما

به گزارش نقد و بررسی سینما، بی توجهی به محیط زیست، وسعت جنگل ها از سی میلیون هکتار در گذشته به ده میلیون هکتار رسیده که بسیار نگران کننده است.

گونه نگرش به طبیعت، جانوران، پرندگان و گیاهان و جنگل و... به فرهنگ و باورهای فرهنگی افراد بستگی دارد و چنانکه رفتار افراد به این مقوله هم خارج از رویکرد فرهنگی آنان نیست. مسائل زیست محیطی ناشی از نگاه فرهنگی افراد به محیط زیست، بسیار متنوع بوده و جلوه های مختلف دارد و در یک نگاه کلی به افراط و تفریط منجر شده و ممکن است نتایج زیانباری در هر دو حالت داشته باشد. کافی است اشاره گردد که مردم آلمان با نگاه تقدیس و بزرگ انگاریی که به درختان و جنگل داشتند تا قرنهای متمادی از هرگونه تصرف به جا و روشمند در مورد قطع درختان و ساخت و ساز مجاز ساختمانی و... در محدوده آنها خودداری می کردند. چنانکه بعضی از فرقه های هندی با مقدس شمردن بعضی از انواع حیوانات، به ویژه گاو، از هر گونه بهره بهینه از گوشت، شیر و پوست آن خودداری می کنند، حتی در بعضی استان های ایران، از جمله گیلان هم بعضی مردم، جنگل و درخت را مقدس دانسته و بدان رویکرد غیر عقلانی و خرافه آمیز دارند. اما طبیعی است که امروزه رویکرد بسیاری از مردم جهان در مقابل این دیدگاه ها قرار گرفته و تحت انگیزه های مختلف و اهداف خاص به نابودی طبیعت و مواهب آن اقدام می کنند، چنان که یکی از کارشناسان محیط زیست ایران می گوید:

در نتیجه بی توجهی به محیط زیست، وسعت جنگل ها از سی میلیون هکتار در گذشته به ده میلیون هکتار رسیده که بسیار نگران کننده است. همچنین در حال حاضر سالانه 1.5 میلیارد تن خاک در کشور دچار فرسایش می گردد که رقم نگران کننده ای است... یک زمین بیشتر نداریم و باید آن را حفظ کنیم... باید تا حد ممکن زباله ها را بازیافت کرد، از صدمه زدن به گیاهان و جانوران خودداری نمود و در شادابی و نشاط طبیعت و زمین کوشید. بر این دیدگاه متناقض افراطی و تفریطی در مورد محیط زیست، باید ناآگاهی بسیاری از مردم را در باره ماهیت، ارزش و فواید زمین، هوا، جنگل، جانوران و... اضافه نمود. واقعیت تلخ آن است که بسیاری از مردم و حتی بعضی از افراد دانش آموخته در مورد ارزش محیط زیست و حفاظت از آن، اطلاعات چندانی ندارند. مردم تا همین چند قرن پیش و حتی در بعضی کشورها همین حالا عقیده داشتند که وسعت زمین، نامحدود است و منابع آن پایان ناپذیر است. این عقیده نادرست سبب شد تا مردم خیال کنند می توانند هر طور که می خواهند و به هر وسیله ای که شده است نیازهای خود را برآورده سازند، به این گمان که بر این منابع، پایانی متصور نیست.

این مهم که بحران کنونی در اثر مشکل فرهنگی است، چنان مسلم و غیر قابل خدشه است که حتی کارشناسان غربی هم بر آن تأکید نموده اند، چنان که یکی از آنان در این باره می نویسد: گرچه مسائل زیست محیطی را اغلب به صورت یک مقوله علمی و عینی ترسیم میکنند، اما درگیری های اصلی زیست محیطی با ارزش ها و آگاهی های ما در ستیز است. دانش (و نه علم) که عبارت از داده های علمی به اضافه درک ما از مسائل است، به ما می گوید که کدام راه حل ها امکان پذیر است. اینک در نهایت چه تصمیمی میگیریم و کدام یک از راه حل ها را انتخاب میکنیم به ارزش ها باز می گردد. وی در ادامه زیست ها و مسائل مختلف زیست محیطی را شمرده و می افزاید:

این پنج زمینه، یعنی مسائل جمعیت انسانی، جهانی شهری، پایداری، دیدگاه جهانی و ارزشها و آگاهی ها، در درک ما از علم محیط زیست جنبه محوری دارد. یکی از مسائل موجود در جهان، به ویژه جهان سوم درباره محیط زیست، ناآگاهی مردم از ماهیت، ابعاد و پیامدهای سوء معضل محیط زیست است. مردم منطقه ها توسعه نیافته و روستایی و حتی بسیاری از ساکنان شهرها با این مطالب که محیط زیست چیست، روش بهینه و محیط زیست محور در بهره وری از طبیعت و مواهب آن کدام است، شیوه ناصواب فعلی در برخورد با محیط چه زیانهای طاقت فرسا و غیر قابل جبران در پی دارد، وظایف احاد مردم و حکومت ها در باره محیط زیست چیست و پایان برای کاهش فرایند مخرب فعلی و حل مشکل آنچه باید کرد، اطلاعات هر چند ناقص و حتی توجه لازم ندارند و بسیاری از مردم، به ویژه ده نشینان، عشایر و کوچروان و... در این باره در غفلت و ناآگاهی کامل بسر می برند، چنان که یکی از پژوهشگران می افزاید:

ضعف علمی و تکنولوژی باعث نا آگاهی و در پرده ابهام ماندن بسیاری از واقعیات تلخ زیست محیطی در جوامع اسلامی شده است. باید بر مطلب فوق، استفاده نابجای شهرنشینان را از وسایل آلوده کننده و عدم دسترسی به تکنولوژی، از جمله در پهنه حمل و نقل، برای کاهش آلودگی و جلوگیری از بدتر شدن شرایط آب و هوا را اضافه نمود، چنانکه در این باب در گزارش ها آمده است:

متأسفانه آلودگی جوی هم اکنون ویژگی محیط زیست شهری در بسیاری از کشورهای اسلامی است. دود ناشی از سوخت اتومبیل شاید بزرگ ترین و تنها عامل ایجاد آلودگی باشد، اما مصارف خانگی و صنعتی هیدروکربن ها هم عامل مهم دیگری به شمار می رود. مشکل دیگری که با مسئله اتومبیل و آلودگی هوا ارتباط نزدیکی دارد، افزایش سر و صدا در محیطهای شهری و تأثیرات مخرب آن بر ساکنان شهر است. از این دیدگاه، بازدید از شهرهایی چون قاهره، تهران، بیروت، استانبول و کار کردن در آنها، به همان اندازه ناخوشایند و خالی از لذت است که زندگی در لندن و نیویورک.؟ نویسنده مطالب فوق، در جای دیگر به معضل دیگر محیط زیست شهری، از جمله شهرهای مسلمانان اشاره میکند که بیش از شهرهای یاد شده، شهرهایی چون کراچی، کابل، قندهار، بغداد، کربلا، بمبی، داکا و... را می آزارد و آن آلودگی زباله های این شهرهاست.

آلودگی زباله های مراکز شهری مشکل دیگری است که در سراسر منطقه رخ می نماید. روش های انتقال زباله معمولا روش های عقب مانده است. شیوه متداول این است که زباله های خانگی یا صنعتی در نزدیک ترین آب راهه های شهر یا روستای صرف نظر از این که این آب راهه خشک باشد یا در آن جریان آب وجود داشته باشد، تخلیه می گردد یا اینکه یکسره به بیرون شهر انتقال می یابد، از این رو خطر شیوع بیماری بسیار تهدید کننده است. ناآگاهی مسلمانان از ارزش طبیعت در اسلام و مسئولیت و تکلیف دینی آنان در قبال پوشش گیاهی، حیوانات، درختان جنگل ها و... هم از عوامل دیگر تخریب و نابودی محیط زیست به شمار می رود. برای بسیاری از مسلمانان، اینها تنها ارزشی خدماتی داشته و از هرگونه ارزش وجودی، زیست محیطی و غیره بی بهره است، چنانکه درختان و جنگل ها در محدوده دارایی شخصی و ارزش های اقتصادی معمولی، چون سوخت، استفاده در لوازم خانگی یا امثال آن قابل درک می باشد و هرگونه فواید و مضار زیست محیطی برای تصرف آنها را در موارد یاد شده قبول نداشته و خود را مکلف به رعایت آنها نمی دانند.

نگاه بخشی، منطقه ای و محدود به طبیعت و اکوسیستم جایی و ندیدن جاهای دیگر و فقدان کل نگری، می تواند جلوهای دیگر از ناآگاهی مردم را در باره مسائل محیط زیست نشان دهد. بسیاری از مردم به منطقه ها جنگلی و حیات وحش کوهستانها و بیابانهای اطراف منطقه ها مسکونی، به صورت بخشی و ناحیهای نگریسته، قسمتهای مختلف را از آن خود یا دیگران می پندارند و بدین پندار که در منطقه ها خود می توانند هرگونه بخواهند بهره برداری کنند یا در منطقه ها رقیب، تجاوز نموده و هرگونه استفاده لازم را ببرند به نفع است، مسائل محیط زیست را با آسیب های جدی روبه رو می سازند. و در یک کلام، این نگاه ها ناشی از بی اطلاعی از نظر زیست محیطی اسلام با نادیده گرفتن آن می باشد، چنانکه اذیت و آزار حیوانات و پرندگان و هم عدم اهتمام به حیات و امور آنها به همین مسئله بر میگردد.

منبع: محیط زیست و بهداشت، عبد المجید ناصری داوودی، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، قم، 1391

منبع: راسخون