انتقاد از شاه و شهربانی ممنوع بود - نقد و بررسی سینما

به گزارش نقد و بررسی سینما، 63 سال روزنامه نگاری که بیش از نیم قرن آن در حوزه حوادث بود، باعث شده به محمد بلوری لقب پدر حادثه نویسی ایران را بدهند. جسارتش در پیگیری اخبار و انتشار واقعیت ها باعث افشای قتل های مهمی مانند قتل های سریالی بچه ها توسط هوشنگ ورامینی و حتی توقیف روزنامه کیهان به دلیل افشای جنایت های سپهبد آزموده معروف به آیشمن ایران شد.

به گزارش گروه حوادث نقد و بررسی سینما از روزنامه نقد و بررسی سینما، او از شرایط فعلی روزنامه نگاری در کشور و سیاست مدیران در اطلاع رسانی اخبار به خصوص اخبار حوادث گلایه دارد.

درباره شش دهه روزنامه نگاری و تفاوت خبرنگاری قبل و بعد از پیروزی انقلاب با او خاطره بازی کردیم که در ادامه می خوانید.

چطور روزنامه نگار شدید؟

از بچگی به نوشتن علاقه داشتم. چند بار مطالبی را نوشتم و برای مجله ای ارسال کردم که هیچ کدام چاپ نشد. یک بار زیر مطلبم نوشتم ترجمه محمد بلوری که این بار چاپ شد. به نوشتن ادامه دادم تا این که سال 1336 یکی از استادانم در دارالفنون پیشنهاد داد به خاطر قلمی که داشتم در روزنامه کیهان مشغول به کار شوم. وقتی به روزنامه رفتم، سردبیر گفت افراد زیادی آمدند اما دوام نیاوردند که گفتم من می توانم و می مانم.

در آن ایام روزنامه ها به اخبار حوادث اهمیت می دادند؟

صفحه ای به اسم صفحه حوادث نداشتیم و اخبار حوادث در روزنامه ها به صورت پراکنده در صفحات چاپ می شد. در همان ایام دو ماجرا باعث شد که مدیران روزنامه کیهان ببینند اخبار حوادث ظرفیت تیتر یک شدن را دارد. یکی از این اخبار درباره قتل مردی در میدان فردوسی بود. مغازه های میدان فردوسی تا پل چوبی برای این فرد بود و او کرایه ها را تبدیل به سکه می کرد و در تشک و متکایش مخفی می کرد. دزدان او را کشتند و سکه هایش را سرقت کرده بودند. این ماجرا در صفحه یک چاپ و باعث افزایش فروش و تیراژ روزنامه شد.

ماجرای دوم مربوط به شروری در سیستان و بلوچستان بود. این شرور به نام دادشاه به دهات حمله و اموال مردم را غارت می کرد. او یک زن آمریکایی و شوهرش را کشته بود. این ماجرا را منتشر کردیم و با استقبال مردم همراه شد. سردبیر وقتی به ظرفیت حوادث پی برد از من خواست که صفحه حوادث را راه اندازی کنم و اولین صفحه حوادث در روزنامه کیهان راه اندازی شد.

خبرنگاری پیش از انقلاب چطور بود؟

در آن زمان دست نقد و بررسی سینما برای دسترسی به منابع خبری باز بود و شهربانی و دادگستری همکاری خوبی برای انتشار اخبار حوادث با ما داشتند. به دادگستری که می رفتی قضات همکاری خوبی داشتند.

یعنی محدودیتی نداشتید؟

محدودیت که بود. نوشتن درباره شاه و انتقاد از او ممنوع بود. انتشار جزئیات برخی دادگاه های امنیتی و نوشتن درباره افسران شهربانی و مسائل خلاف عفت هم ممنوع بود. یک بار خبرنگار اطلاعات گزارشی درباره یکی از افسران شهربانی نوشت که دختری را فریب داده و به فحشا کشانده بود. شهربانی او را احضار کرد و بعد از برخوردی تند، برای تنبیه سرش را تراشیدند. بعد از این کار روزنامه نگاران در پارک شهر اعتراض کردند و رئیس شهربانی مجبور به عذرخواهی شد. در زمان نخست وزیری امینی اوج سانسور مطبوعات بود. دو سرهنگ در روزنامه کیهان و یک سرهنگ هم در روزنامه اطلاعات مستقر بودند و درباره مطالب نظر می دادند و اگر می گفتند مطلبی باید حذف شود، حذف می کردیم. ما مطالب را قبل چاپ به آنها می دادیم و آنها گاهی یک مطلب را داخل سطل زباله می انداختند. این سانسورها باعث اعتصاب گسترده روزنامه ها و حذف سانسورچیان شد. در دوران سانسور هر آنچه سرهنگ ها تشخیص می دادند چاپ می شد.

در آن دوران اخبار حوادث بیشتر در چه حوزه هایی بود؟

درگیری های خیابانی. به خصوص در سال های منتهی به پیروزی انقلاب، چریک های فدایی خلق فعال بودند. خانه های تیمی هم زیاد شده بود و گاهی ساواک با آنها درگیری مسلحانه پیدا می کرد و این درگیری ها به خیابان کشیده می شد.

انتشار این اخبار منعی نداشت؟

ساواک از این افراد به عنوان خرابکار نام می برد و روزنامه ها هم باید آنها را خرابکار خطاب می کردند. یادم هست با نوشتن مطلبی درباره یکی از چریک ها به نام احمد زیبرم، این ادعای ساواک را رد کردم. این فرد بعد از ورود به خانه ای، برای این که به اهالی خانه آسیبی وارد نشود، آنها را به زیرزمین برد. از آنها چادر و ظرفی گرفت و پول آن را داد. من نوشتم این افراد خرابکار نیستند. عراق آن زمان با ایران مشکل داشت و رادیو بغداد گزارش مرا خواند و به خاطر این گزارش به ساواک احضار شدم و بعد از آن بازداشتم کردند. بعد از چاپ این گزارش شاه با مصباح زاده، مدیرمسؤول وقت روزنامه کیهان برخورد تندی کرد و به او گفته بود؛ یک مشت کمونیست ریخته اند در روزنامه کیهان؟ یا در ماجرای گلسرخی او در روزنامه کنار دست من می نشست و جوان خوبی بود که یک روز آمدند روزنامه او را بردند و بعد هم اعدام شد. گاهی نیز ساواک مقاله ای می داد و باید حتما چاپ می کردیم. حتی مرا برای چاپ عکس گل سرخ کنار لگوی روزنامه به ساواک بردند. آنها می گفتند با این کار می خواستی یاد گلسرخی را زنده کنی.

خانه شماره 10 ساواک مخصوص نقد و بررسی سینما بود و ساواک اگر می خواست با خبرنگاری برخورد کند، او را به این خانه احضار می کرد.

مدیران رسانه ها از افشاگری نقد و بررسی سینما حمایت می کردند؟

مدیران اعتقاد داشتند که خبرنگار ماشین چاپ نیست که بتوان سریع برای آن جایگزین پیدا کرد و همیشه از نقد و بررسی سینما حمایت می کردند. در دوره شریف امامی مدتی به خاطر افشای اسراری از کشتن جوانان وطن در جنگ ظفار ممنوع القلم شدم. مدیر وقت روزنامه کیهان من و همسرم را برای آموزش به انگلیس فرستاد و در این مدت هزینه های من و همسرم در انگلیس و دو فرزندم در تهران را پرداخت می کرد.

روزنامه نگاری قبل و بعد از انقلاب چه فرقی کرده؟

قبل از انقلاب روزنامه نگارها پویا تر بودند. مخاطبان روزنامه ها هم بیشتر بودند. هر روز صبح نقد و بررسی سینما از روزنامه بیرون رفته و از حوزه های خبری خود خبر تهیه می کردند و ساعت 11 به روزنامه بر می گشتند. خبرها تازه و اختصاصی بود. الان متاسفانه نقد و بررسی سینما در حوزه ها حضور ندارند و خبرها یا سایتی است یا تلفنی. بیشتر گزارش عملکرد سازمان ها را می دهند و قلم افشاگر و انتقادی ندارند. البته نباید فقط نقد و بررسی سینما را مقصر دانست، مدیران هم به سمتی رفته اند که فقط دوست دارند آنچه آنها می گویند چاپ شود. متاسفانه یکی از معضلاتی که الان داریم استفاده از اصطلاحاتی است که ادبی و روزنامه ای نیست و بیشتر تخصصی است. این نشان می دهد که سازمان ها چقدر در نوشته های نقد و بررسی سینما نفوذ داشته اند. همین باعث شده برخی روزنامه ها وقتی چاپ می شوند هیچ مطلب تازه ای برای مخاطب نداشته باشند.

قاتلی که برایم اعتراف کرد

در تعطیلات نوروز 42 کشیک روزنامه بودم و برای تهیه خبر با افسر کلانتری ورامین تماس گرفتم که خبر داد جسد پسربچه ای حدود هفت ساله را پیدا کرده اند که خفه شده است.

یک مرد ولگرد هم به عنوان مظنون دستگیر شده بود که به قتل اعتراف نمی کرد. سریع با عکاس راهی محل شدیم و به خانه رئیس شهربانی رفتم. او مهمان داشت و در تماس با کلانتری اجازه داد با متهم گفت وگو کنم. وقتی هوشنگ روبه روی من نشست لب به اعتراف گشود و به قتل هشت نفر اعتراف کرد و آدرس محل دفن جنازه ها را به من داد. یکی از قربانیان او یک آلمانی به نام ارنست لانگه بود که برای سرقت دلارهایش او را کشته بود. اعترافات قاتل را چاپ کردم اما کسی آن را باور نکرد. خواستم محل دفن یکی از اجساد در زیر تپه شنی را بررسی کنند که با گشتن آنجا جسد بچه دیگری هم پیدا شد. در ادامه با گشتن چاه های اطراف مسگرآباد جسد لانگر هم پیدا شد.

روزنامه کیهان را توقیف کردم

یک روز سردبیر از من خواست همراه عکاس به دفتر الموتی، وزیر دادگستری وقت برویم و از او عکس آرشیوی بگیریم. برای این که دستانش حرکت داشته باشد از او درباره آزموده پرسیدم که گفت: او آیشمن ایران است و بعد از کودتای 28مرداد، جوانان زندانی را با هواپیما بالای دریاچه نمک می برد و زنده زنده داخل دریاچه می انداخت. بعد از رسیدن به روزنامه موضوع را به سردبیر گفتم و عکاس هم حرف هایم را تائید کرد. فردا کیهان تیتر بزرگ زد؛ آزموده، آیشمن ایران. با انتشار این گزارش روزنامه کیهان توقیف شد اما با اعتراض دانشجویان بعد از دو روز رفع توقیف شد.

محمد غمخوار - دبیر گروه حوادث / روزنامه نقد و بررسی سینما